Kanunî Sultan Süleyman’ ın oğlu İkinci Selîm’in (dedesi olan Yavuz Sultan Selim’ ile adaş) oğlu Üçüncü Murad 21 yıl tahtta kalmış ve 1595 de vefat etmiştir. Babası, dedesi ve büyük dedesi gibi ve diğer pek çok Osmanlı sultanı gibi O da kudretli bir şairdi. Ancak bilindiği gibi adına ‘duraklama devri’ denilen zamanın padişahları gerektiği gibi tanınmaz pek.
Şimdi O’ndan (yani Üçüncü Murad –Murâdî- dan) bir örnek sunmak istiyorum.
Her ne kim zâhir olur ol hâlet-i dilden durur Her ne kim gelse sana sen sanma kim ilden durur
[Her ne görünürse, başa ne gelirse bilmeli ki kalbin (gönlün) halinin yansımasıdır. “Niyet hayır âkıbet hayır” yani. Allah kişinin gönlüne göre verir; yahşıya yahşı, yamana yaman. Sana her ne gelirse, sen zannetme ki başkasından gelmektedir. Hani meşhur sözdür: “Kazâ gelmez Hak yazmayınca, belâ gelmez kul azmayınca”. ]Yeğ tutarsa ger zebân, ser dahî tutar karar
Ne gelirse nîk ü bed her kişiye dilden durur
[Dil neyi çok anarsa baş da orada sabit olur (Kişi andığını sever, sevdiğini anar). İnsana gelen iyi ve kötü her şey dildendir.]
Dîde âbından gönül şehrini gel ma’mûr kıl
Yel gibi ömrün geçer sen sanma kim yelden durur
[Gönül şehrini yapmak ve sağlamlaştırmak göz yaşı ile sulamakla mümkündür. Ağla gözlerim. Ömrün rüzgâr gibi geçip gider; ama zannetme ki rüzgârdandır; emir Hakk’ındır. (Ömür yel gibi geçecektir; o halde kıymeti yok; kıymetli olan gönül ülkesidir; onun da imârı gözyaşıyla… “Ağlamakdır benim işim / Ağla gözüm şimden gerû” dememiş miydi Hazret-i Yunus Emre de.) ]
Kibri terk edip dilâ eyle tevâzu pîşesin
Çün bilirsin kim binâsı haymenin gilden durur
Dilâ : Ey gönül
Pîşe : Ön, öne çıkarmak
Hayme : Otağ, çadır
Gil : Kil. toprak
[Kibirli olma, tevazu ehli ol; zira bilirsin ki, insanı hayrete düşüren büyük ve gösterişli padişah çadırının o vaziyette durabilmesi toprağa merbut olmasındandır.]
Ey Murâdî va’de-i Hak’dan udûl etme sakın Cehd edip incitme kalbi, çün gönül kıldan dururUdûl : Sapmak (dalâlet’ten)[-Nasihatları ve ikazları nefsine çeviren zarif bir üslûpla- Ey Murâd! Cenâb-ı Hakk’ın emrinden sapma ve kalp kırmamaya azami gayret sarfet; gönül kıldan incedir, dikkat et!]Av. Hayati İnanç