Adalete dair bazı örnekler:
Klasik kültürümüz içinde öyle çok ve vurucu örnek bulmak mümkün ki seçim yapmak bile hayli zordur doğrusu…
Ziya Paşa der ki mesela:
Zâlim yine bir zulme giriftâr olur âhir Elbet olur ev yıkanın hânesi vîrân
“Başkalarına zulmedenler sonunda kendileri de zulme uğrarlar; ev yıkanın evini yıkarlar sonunda” demek olur.
Devam eder aynı minval üzre Paşa:
Ekser görülür çünkü cezâ cins-i amelden
Encâmda âhenden olur rahne-i sûhân
Encâm : Son, netice
Âhen : Demir
Rahne : Yara, aşınma, yıpranma
Sûhân : Törpü
“Genellikle de yaptığı eza cinsinden bir karşılık bulur herkes; nitekim ömrünü demir aşındırmakla geçiren törpünün aşınması da yine demirden olur” demektir.
Hele şöyle bir sözü –ki pırlanta gibi durmaktadır- insan çerçeveleyip hergün göreceği bir yere asıverse sezâdır:
Zâlimlere mehl olmasa matlûb-ı ilâhî Bir demde yıkar âlemi mazlûmların âhı
Mehl : Süre
Matlûb : İstenen
Dem : Zaman, an
“Mazlumun âhı öyle etkili bir silâhtır ki, bir anda yeri göğü tersyüz edebilir; nice ‘âh’ edilmesine rağmen böyle bir neticenin tahakkuk etmiyor görünmesi ise şundandır ki; ilâhî irâde zâlime bir mehil vermeyi öngörmüştür; ola ki vazgeçer; ola ki imtihânı kazanır; nitekim imtihan dünyasındayız…” demektir.
Öte yandan yine bir kesin hüküm beyti şöyle söyler:
Zâlimin ser-rişte-i ikbâlini bir âh keser Rızka mâni’ olanın rızkını Allah keser
Ser-rişte : Ser, baş demek malûm olduğu üzere; rişte de iplik. Bir inci kolye
düşünülsün efendim; meselâ bir inci kolye; veya paha biçilmez taştan yapılmış bir tesbih. İpliğinin başı kesiliverirse ne olur efendim?
İkbâl : Baht açıklığı
“Güçlü zâlimin göz kamaştıran ikbâli gün olur da, gördüğünde selâm vermekten imtina ettiği bir mazlûmun bedduası ile yerle bir olur. İnsanların rızkına mani olmaya tevessül eden de –gerçi rızk kefalet altındadır, bu gayreti boşunadır ya…- bir bakar ki kendisi el açar duruma gelmiş” .
Efendim söz bu vadiye dökülünce, ikbalin zıddı olan idbâr da hatıra geliyor, kaçınılmaz olarak. Ve işte göz hizasına asılmağa lâyık bir diğer berceste:
Ârif-i billâh olan bir hâlete dil bağlamaz İnkılâb eyler zamân ikbâl olur idbâr olur
“İşi bilen, içinde bulunduğu duruma gönül kaptırmaz; aşağıdayım diye yerinmez, üstteyim diye öğünmez yani; zira bilir ki, zaman değişir, roller değişir, çıkış da var iniş de…”
Şeyh Gâlib de der ki:
Mazlûma olur keyfer-i bed-hûyî-i zâlim Iklîm-i gamın başka bir hâlet var içinde
[Dünya hayatında, kötü huylu zalimin yaptıklarından dolayı ceza görmediği ve mazlûmun hep bedel ödemek zorunda kaldığı görülür. Ancak bu sadece bir görünüştür. İşin aslı ise şudur ki; zalim geçici dünya hayatında mutlu görünse de, asıl hayatta hem de kalıcı surette gülen (son gülen iyi güler) mazlum olacaktır. Bu dünya hayatı imtihan sahasıdır.]
Eski zamanların birinde çivi imal eden bir usta ile zavallı ustanın karısına göz koyan bir zalim vali varmış. Kadını elde etmek için ustayı ortadan kaldırmayı planlamış zalim vali ve olmayacak bir iş istemiş ondan. Demiş ki:
– Yarına kadar 300 askerim için kebkeb imâl edemezsen yarın kelleni uçururum.
(Kebkeb, ‘70 li yıllarda pek moda olan ve kabara dediğimiz, ayakkabının altına çakılan demir parça gibi bir şey; pabuç çivisi yani. Demek o zamanlar askerin giydiği ayakkabılara böyle çivi benzeri bir şey çakılıyormuş ki, uzun yol şartlarında mukavemet artsın.)
Halbuki bir günde en fazla 15 – 20 kebkeb yapılabilirmiş.
Zavallı usta çaresiz, valinin kendisini öldürmek için bu emri verdiğini de anladığından, sabaha kadar ağlayıp dua etmiş.
Sabah olunca evinin kapısında valinin adamlarını görünce hepten ümidi kesilmiş vaziyette hanımı ile helalaşıp kapıyı açmış.
Valinin adamları demişler ki:
-Bu gece valimiz öldü; mismâr almaya geldik.
(Mismâr: Tabut çivisi)
!!!
Ve bir söz erbâbı vezne koymuş hadisedeki hikmeti:
Kebkebi mismâra tebdîl eyleyen Perverdigâr Lâne-i mürg-i garîbi kul yıkar Allah yapar
Perverdigâr : Farsça rızıklandıran kelime manasıyla Allah demek olur.
Lâne : Yuva
Mürg : Kuş
[Kebkebi mismara dönüştüren Allah.
Garip kuşun yuvasını Allah yapar, kul yıksa da.]
Adalete ve zulme dair şu beyt bir şâheser gerçekten:
Komaz halk intikâmın zâlime idbârı vaktinde
Zahm-dâr olsa ef’î anı mûrân eyler efgende
(Yanlış hatırlamıyorsam Bursalı Belîğ’ in olmalı)
İdbâr : İkbâlin zıddı, çöküş
Zahm-dâr : Ağırlık veren, yaralayıcı, korkutucu
Ef’î : Yılan
Mûrân : Karıncalar
Efgende : Perişan, darmadağın
[Zalim birgün olup da idbâra düşünce, halk intikamını alır. Nitekim herkes için ürkütücü olan engerek yılanı güçsüz kaldığında onu, küçücük karıncaların bin parça ettiğini görürsünüz.]
(Nedense bu beyti her hatırlayışımda şu hadise gözümün önüne gelir:
Romanya’ da yıllar boyu halkına akla gelmedik zulümler eden bir lider vardı; Çavuşesku. Karısı –Elena’ydı galiba- topluluklara “SOLUCANLAR” diye hakaret ederdi. Yirminci yüzyılın sonuna doğru kimsenin beklemediği bir anda halk ayaklanması ile alaşağı edilmişti ve karısı ile birlikte –solucanların ! gözü önünde- kurşunlanarak öldürülmüştü.)
Av. Hayati İnanç